Memduh Sermed Bey’in Biyografisi
1876 senesinde Erzurum’da dünyaya gelen Memduh Sermed Bey, Mutasarrıflardan Erzurum’lu Ispanakçızâde Mustafa Tayyar Paşa’nın oğludur. Mülkiyenin İdadi kısmından lise öğrenimini tamamlayan Memduh Bey, 14 Temmuz 1899’da ise mülkiyenin yüksek kısmından “iyi” derecede mezun oldu.
8 Eylül 1899’da Erzurum Vilâyeti Maiyyet Memurluğu’na tayin edilerek devlet hizmetine girdi. Burada stajını bitirdikten bir süre sonra Hınıs ve Tortum Kazaları Kaymakam Vekilliklerinde görevler aldı.
Erzurum İdadisi’nde Fransızca ve Tarih Muallimlikleri yaptıktan sonra, Erzurum Maarif Müdür Vekilliği görevinde bulundu. 24 Kasım 1902’den 5 Nisan 1906’ya kadar da Erzurum Nüfus Müdürlüğü yaptıktan sonra Kaymakamlığa terfi etti.
1 Eylül 1906’da Cide Kaymakamlığına atandı. 22 Eylül 1909’da Yekbûze, 24 Kasım 1911’de Nevrekop, 14 Nisan 1912’de Kosova Merkez Kazaları Kaymakamlıklarına getirildi. Ehliyet ve liyakati göz önüne alınarak Kosova Merkez Kaymakamlığından mutasarrıflığa terfi ettirildi.
Memduh Bey, 2 Ekim 1912’de Senice, 25 Mayıs 1913’de Tokat, 10 Kasım 1914’de Erzincan Sancakları Mutasarrıflıklarına; 14 Eylül 1915’de Bitlis Vali Vekilliği’ne, 23 Ağustos 1917’de asaleten Bitlis Valiliği’ne ve 27 Eylül 1917 Musul Valiliği’ne getirildi.
1. Dünya Savaşı’nın kaybedilmesi, dolayısıyla Musul’un da düşmesi üzerine 26 Ekim 1918’de Musul Valiliği’nden ayrılıp İstanbul’a geldi. Burada azledildiğini öğrendi. 11 Aralık 1918’de Damat Ferit Hükümeti tarafından İstanbul’da tutuklanarak hapsedildi. Burada altı ay kadar tutuklu kaldıktan sonra 28 Mayıs 1919’da İngilizlere teslim edilip Malta’ya sürüldü. Mustafa Kemal Atatürk’ün teşebbüsü ve T.B.M.M.’nin aldığı karar üzerine 6 Eylül 1921 günü Malta’dan kurtarıldı.
Malta sürgününden hemen sonra Memduh Sermed Bey, Ankara’ya geldi. Burada, Millî Mücadele’ye katıldı. Büyük Zafer’den sonra İzmir’de bulunduğu sırada Kasım 1922’de İzmir – Urla yolu arasında bir trafik kazası neticesinde hakkın rahmetine kavuştu.
Memduh Bey’in Bitlis Valiliği (14 Eylül 1915- 27 Eylül 1917)
Memduh Sermed Bey, Bitlis’in 22. valisi olarak 14 Eylül 1915’de, Mustafa Abdülhalik Bey’den boşalan makama vekaleten atanmıştır. Bitlis vilayetinin kırılgan asayişi bu dönemde de bozulmuş, bununla birlikte bölgede Rus tehdidi belirmişti.
20 Mayıs 1915’te Van vilayetinin Ruslar tarafından işgal edilmesi üzerine, Bitlis valisi Memduh Bey, milis kuvvetlerden oluşan bir grup ile Van’daki Rus işgaline karşı bir harekât yapmak konusundaki tasavvurunu Dahiliye Nezareti vasıtasıyla Başkumandanlık Vekaletine bildirmiştir. Teklif, önce kabul görse de yapılacak bu ilk teşebbüsün sadece sivil milis kuvvetlerince ve yine sivil idare ile başarıya ulaşamayacağı kararına varılmıştı. Ancak bu öneri kolorduya bildirilmiş ve Memduh Bey’in planının hayata geçirilmesi hususunda Binbaşı Şemsettin Bey memur edilmişti.
Bitlis Valisi Memduh Bey’in bölgede, işgalci kuvvetlerine karşı yapılacak taarruz planlarında inisiyatif alma çabaları sürerken; Rus kuvvetlerinin ve Ermeni İntikam Tugayı’nın Bitlis’i işgal etmesi tehlikesi karşısında Memduh Bey bir dizi tedbir almıştır. Bu doğrultuda Rus tehdidine karşı Memduh Bey, Bitlis ve çevre mahallerden sivil milisler toplamaya başlamıştır. Çok geçmeden Rusların 28 Şubat 1916’da Bitlis’e üç koldan saldırıya geçmesi üzerine Van Gölü Güney Müfrezesi Komutanı Ali Bey (Çetinkaya), Rahva boğazından, Bitlis şehrinin eteklerindeki bölgeyi müdafaa ederken; Memduh Bey komutasındaki 3000 kişilik sivil milis güç ise Bitlis’te toplanmıştır. Türk birlikleri ve sivil milisler Bitlis’i kahramanca savunmasına rağmen, Rus işgalci kuvvetleri 1 Mart 1916 günü 1/2 tabur piyade, 10 bölük süvari ve 8 top ile yanlardan baskın yapmak suretiyle saat 04.30’da şehre girmiştir.
Bunun üzerine Vali Memduh Bey, yanında vilayet erkanı ve arda kalan milis güçleriyle önce Mutki, oradan da Garzan (Kurtalan) ‘a çekildi. Hemen sonra Siirt merkezine gelen Memduh Bey, bu tarihten itibaren Bitlis vilayetine bağlı Siirt Mutasarrıflığında karargâh kurmuş ve Bitlis vilayetini buradan idare ve sevk etmiştir.
27 Mart 1916’da bölgenin emir ve komutasını ele alan Mustafa Kemal Paşa, Bitlis’in düşman işgalinden kurtarılmasına yönelik olarak bölgedeki Türk askeri birlikleri ve Vali Memduh Bey ile telgraf vasıtasıyla temasa geçmiştir. Bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra Mustafa Kemal Paşa komutasındaki 16. Kolordu’ya bağlı 5. Tümen ile birlikte, kahraman Bitlis halkından ve Memduh Bey tarafından Siirt ve çevresinden oluşturulan sivil milis kuvvetlerinden müteşekkil Türk birlikleri, 8 Ağustos 1916 günü kahramanca bir taarruz ile Bitlis’i, düşman işgalinden kurtarmıştır.
8 Ağustos Zaferi sonrasında da bölgede Rus tehlikesi henüz sona ermemiştir. Nitekim Rus kuvvetleri 23 Ağustos 1916 günü Bitlis’i tekrardan işgal etmek üzere harekete geçmiştir. Rusların beyhude çabaları 25 Ağustos’ta Türk birlikleri tarafından geri püskürtülmüştür. Bölgedeki işgalci Rus birliklerinin saldırılarından dolayı, Dahiliye Nezareti, Bitlis Valisi Memduh Bey’in Siirt Mutasarrıflığında ikamet etmek suretiyle Bitlis vilayetini idare etmesi konusunda talimat vermiştir.
Bitlis valisi Memduh Bey, Siirt’te kaldığı süre zarfında Mustafa Kemal Paşa tarafından 3 kez ziyaret edilmiştir. Memduh Bey’in basiretli idareciliğinin yanında misafirperverliğinden de çokça müteessir olan Mustafa Kemal Paşa, hatıratlarında bu şahsiyetten övgü ile bahsetmiştir. Memduh Bey, Mustafa Kemal Paşa’ya Silvan’da teftiş esnasında iken bir at hediye etmiştir. Daha sonra davet üzerine Memduh Bey, 26 Ocak 1917’de Diyarbakır’da Mustafa Kemal Paşa’yı ziyaret etmiştir.
Bölgede Rus tehlikesinin kırılmasıyla Memduh Bey, 1 Şubat 1917 tarihinde Siirt’ten ayrılarak Bitlis’e intikal etmiş ve 27 Eylül 1917 tarihine kadar Bitlis valiliği vazifesini ifa etmiştir.
Memduh Sermed Bey, Bitlis’in en kara günlerinde, Bitlis ve Bitlis halkının sadece mülki amiri değil, bu elemli günlerin ağır yükünü sırtlamış ve 8 Ağustos Destanı’nın da önemli kahramanlarından olmuştur.
BİTLİS
Gururunla şanınla er geç yükselecektin,
Azimli gençlerinde bitmez heyecan BİTLİS.
Kale’nle Bayrağı’nla semayı deleceksin,
BİTLİS,Sevgili BİTLİS,Güzel BİTLİS,Can BİTLİS.
Ecdadın aziz ruhu kavuşacak huzura,
Kavuşacak semaya huzur içinde nura.
Biz ki seni kazandık, düşmana vura vura,
Damarımızda mevcut hâlâ eski kan BİTLİS.
Evet, acıların çok; çünkü yaran çok derin,
Vadediyoruz sana, değişecek kaderin.
Gönlümüzde daima saray kalacak yerin,
BİTLİS, Sevgili BİTLİS, Güzel BİTLİS, Can BİTLİS.
