Kürtçe şarkıları kaydeden ilk kadın şarkıcı olarak bilinen ve etkileyici sesinden dolayı “Siltana Kurda” (Kürt Sultanı) ismiyle anılan Meryem Xan’dır.
Meryem Xan, 1904 yılında Şırnak’ın Dêrgul köyünde dünyaya gelir. Tarihte önemli bir yere sahip olan Meryem Xan, Birinci Dünya Savaşı’nın sarsıntısı, Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında göçlere, isyanlara yol açmıştır. Daha sonra İngiliz müzik şirketlerinin, Bağdat’ta Kürtçe, Arapça, Farsça, Ermenice ve Suryanice şarkıları kaydedip Ortadoğu’da pazarladığını duyan ve bunu fırsat bilen Meryem Xan da Bağdat’a gitmeye karar verir. Ve Bağdat’ta kısa sürede tanınan bir dengbêj olur.
Bağdat Radyosu’nda Çalıştı
1939’da açılan Bağdat Radyosu’nda görev alan Meryem Xan, dönemde birçok şarkı derlemiştir. Tarihi kaynaklarda radyoda seslendirmiş olduğu şarkı sayısının 200 olduğu söylenir. Meryem Xan’ın seslendirdiği hemen hemen bütün şarkılarda; yerlilik, doğallık, orijinal Kürt gırtlağı ve ezilen Kürt kadının hüznüyle hasreti mevcuttur. Onu yakından tanıyan Mihemed Arif Cizrawi şöyle der: “Meryem Xan’ın elbiseleri moderndi. Ama ruhu, yaşamı, sanatı Kürtçe’ydi. Kürt adetlerine bağlıydı. Şarkı söylerken içten ve gönülden söylerdi. O an tüm bedeni şarkı ile dolardı.”
Meryem Xan’ın 1947 yılında Musul hastanesinde, bir rivayete göre de 1949 yılında Bağdat’ta vefat ettiği ve cenazesinin büyük bir merasimle Şex Maaruf Mezarlığı’nda Bağdat’ta toprağa verildiği söylenir.
