AİHM 28 Eylül’de Türkiye’de çok önemli davaları ilgilendiren bir karar aldı. Türkiye’de yapılan yargılama sonucunda hapis cezasına mahkûm edilmiş olan Yüksel Yalçınkaya’ın başvurusunu kabul etmiş ve yargılama ile ilgili ihlal kararı vermişti.
Bu karar sonrasında kamuoyunda kararın bağlayıcılığı hususunda tartışmalar başladı. Peki AİHM kararlarının bağlayıcılığına ilişkin hüküm tartışmaya açık mı?
Anayasamızın 90. maddesi şu şekilde ifade etmektedir: Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Ek cümle: 7.5.2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”
Anayasamız uluslararası andlaşmalardan doğan hukuku iki şekilde konumlandırmış. Birincisi kanun hükmündedir diyerek, ikincisinde ise içerik olarak temel hak ve özgürlüklere ilişkin ise, iç hukuktaki kanunla farklı hükümler içermesi durumunda ise milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır diyerek kanun üstündür demiştir.
AİHM’ın Yalçınkaya kararı hapis cezasına mahkumiyeti ilgilendirdiğinden temel hak ve özgürlüklere ilişkin olduğu açıktır. Bu nedenle anayasamıza göre AİHM’in bu kararı kanunlarımızla farklı bir hüküm içerdiğinde, esas alınacak olan yani kanun üstü konumdadır nitekim dayanağını anayasamızdan almaktadır.
Yani iç hukukumuz açısından bağlayıcıdır ve anayasamızla eş değer ölçüdedir.(normlar hiyerarşisinde, kanunların üstünde anayasa gelir bu bağlamda değerlendirilmelidir)
Peki, anayasamızın hükmü bu denli açıkken bu tartışmalar, neden yürütülüyor ve neticesi ne oluyor?
Öncelikle anayasamızın açık hükmüne rağmen AİHM’in verdiği bu kararın bağlayıcılığının tartışılması hukuki değil siyasidir. Nitekim bu karar benzer içerikler içeren bütün davalar ile ilgili emsal karar niteliğindedir ve bu durum on binlerce yargılamanın yeniden yapılması gerektiği anlamına gelir ve beraat ile neticelenmesi durumunda ise milyarlarca lira paranın tazminat olarak hükmedilmesiyle neticelenebilir. Bu ve daha birçok sebepten ötürü karara siyasi bir tavır alınıyor.
Bir başka husus, kararın bağlayıcılığı tartışılarak ülkemizde hukukun üstünlüğü İnancı büyük bir yara alıyor. Nitekim Uluslararası hukuk ve özgürlük değerlendirmelerinde geriye düşmekteyiz (Türkiye, 2021 Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde (Rule of Law Index) 139 ülke arasında 117’inci sırada yer aldı.)
Yeni bir anayasa yapma tartışmalarının başladığı şu günlerde, mevcut anayasanın bir hükmünün bağlayıcılık tartışmalarının gölgesinde bırakılması, yeni anayasa yapma düşüncesinin, hukukun üstünlüğü ve temel hak ve özgürlükler konusunda çok samimi olmadığını gösterir bence.
Hukukun bütün evrensel boyutlarıyla işler hale gelmesi dileğiyle!
