‘’Dünya bir penceredir, her gelen baktı geçti.’’ der Yunus Emre. Ölüm, bütün insanlar için hayatın değişmez bir parçasıdır. Hem kendi hayatımız hem de sevdiklerimizin hayatları her an sona erebilecek şekilde akıyor. Her an bir ölüm ile yüzleşebiliriz. Peki buna ne kadar hazırlıklıyız? Bana kalırsa her ölüm erken ölümdür. Ölüm döşeğinde yatan birinin ölümü bile insana ‘’ani ölüm’’ gibi gelebilmektedir. Peki çocuklar için ölüm ne ifade etmektedir? Sevdiği birini kaybeden bir çocuğa bu durumu nasıl açıklamalıyız ve gösterdiği tepkiler karşısında ne yapmalıyız? Bu yazımızda bunları öğrenmeye çalışacağız.
İki buçuk yaşından küçük çocuklar ölümü yeterince kavrayamazlar. İki buçuk yaşından büyük çocuklar içinde ölüm bir parça belirsiz bir kavramdır fakat okul çağına gelmiş bir çocuk ölümü hemen hemen bir yetişkin düzeyinde anlamlandırabilmektedir.
Çocukların ölüme dair çarpık düşünceleri olabilmektedir. Bu nedenle yas sürecini sağlıklı bir şekilde atlatmaları için çocuklara doğru ve net bilgiler verilmelidir. Çocuk, yaşanan ölümden kendini sorumlu tutabilir veya ölen kişinin bir süre sonra geri döneceğini zannedebilir. İşte bu şekilde yanlış inançlar geliştirmemeleri için çocuklara birinin ölmesini istemenin o kişiyi öldürmeyeceğini, ölen kişinin artık nefes almadığı, yemek yemediği ve bir daha hayata dönmeyeceği anlatılmalıdır. Bu anlatım somut bir tarzda yapılmalı. Örneğin ölen kişinin ardından ‘’O gitti.’’ demek, çocuğun kafasında ‘’Gittiyse gelebilir de…’’ şeklinde yanlış bir düşünce oluşturmasına sebep olabilir. Doğrudan ‘’Öldü.’’ denmesi sağlıklı olan ifade biçimidir. Ölümün ne olduğu da çocuğa anlayabileceği şekilde, içine hiçbir hayali olay katmadan anlatılması gerekir. Ölen kişinin neden öldüğü de çocuğa anlatılmalıdır. Hastalıktan veya yaşlılıktan ölündüğünü çocuğun bilmesi gerekir.
‘’Babam işten sonra geri gelecek.’’ Diyerek babasının ölümünü anlamlandıramayan bir çocuğun böyle düşünmesinin sebebi anlama kapasitesinin eksikliğinden değil ölümle ilgili deneyim yaşamamasından kaynaklanır. Ayrıca çocukların eğer korkmuyorlarsa mezarlığa götürülmesi de zihinlerindeki ölüm örüntülerini düzenlemeleri noktasında faydalıdır.
Olası Tepkiler
Ölüm haberi alan çocuklarda farklı tepkiler gözlemlenmiştir. Bazı çocuklar tepkisiz kalırken bazıları öfke patlaması veya isyankar davranışlar içinde olabilmektedirler. Ölüm haberinden sonra hemen rutin hayatına dönmek isteyen çocuklar da olabilir. Örneğin çocuk ölüm haberini alır almaz oyuncaklarına koşabilir. Bunun sebebi ölüm haberini sindirme ihtiyacıdır. Çocuğun vereceği tepki ne olursa olsun yetişkin bireylerin o tepkileri kabul etmesi ve destekleyici bir tarzda yardımcı olmaları çok önemlidir.
Kaygı ve korku
Çocuklar korktuklarını yetişkin biriyle birlikte olmak istediklerini ifade ederek gösterirler. Bu süreçte çocuklar anne babalarının başlarına kötü bir şey geleceğinden korkabilir. Eğer ölen kişi çocuğun arkadaşıysa bu durumda kendisinin de öleceğini düşünebilir. Çocuğa bu konuda da doğru bilgi verilmelidir.
Uyku bozuklukları
Uyumakta zorlanma, uyumak istememe, ağlama, gece yarısı uyanma veya kabus görme gibi davranışlar bu süreçte sık görülebilir. Bazı ebeveynler ölümü uykuya benzeterek çocukların uykudan korkmasına sebep olabilmektedir.
Öfke ve dikkat çekmek için yapılan davranışlar
Yas sürecinde çocuk, ölüm sebebi olarak başkalarını görebilir ve onları suçlayabilir. Örneğin kardeşinin kıyafetlerini yıkarken ölen annesinin ölümünden kardeşini sorumlu tutarak ona vurabilir. Çocuğun öfkesini dile getirmesine engel olmamak gerekir fakat bunu başkalarına veya kendine zarar vermeden yapması öğretilmelidir. Çocuklar ümitsizlik ve üzüntü duyguları içinde başkalarından ilgi görmek isteyebilir. İlgi isteklerini doğrudan ifade etmek yerine dikkat çekici hareketler sergileyebilirler böyle durumlarda çocuğa zaman ayrılmalı ve sabırla dinlenilmelidir.
Ayrıca çocuklar yas sürecinde aşağıdaki tepkileri de sık göstermektedirler:
İçine kapanma ve kendini çevreden soyutlamak için yapılan davranışlar
Üzüntü, özlem ve kayıp
Suçluluk
Olanlarla ilgili oyunlar oynama
Yaşından daha küçükmüş gibi davranma
Olayları, rahatsız edici bir şekilde yeniden yaşama
Anlama ilişkin düşünceler
Ne Yapılabilir?
- Açık ve anlaşılır bir şekilde iletişim kurun.
- Çocuğa haberi ertelemeden bildirin.
- Cenaze töreninde neler olacağını anlatın.
- Ölümü herhangi bir şeye benzetmeden anlatın. Seyahat veya uykuya benzetmekten kaçının.
- Çocuğun yaşına uygun bir biçimde somut açıklamalar yapın.
- Defalarca aynı soruyu sorsa bile çocuğa sabırla cevap verin.
- Çocuğun olanlarla ilgili oyun oynamasına, resim çizmesine izin verin.
- Kendi duygularınızı çocuktan saklamayın.
- Çocuğu mezarlık ziyaretlerine götürebilirsiniz.
- Günlük rutinlerine devam etmelerine yardımcı olun.
- Çocukla korkuları hakkında konuşun.
